Testament

Zgodnie z kodeksem cywilnym (dalej: "kc"), testament może sporządzić każda osoba fizyczna posiadająca tzw. zdolność testowania, czyli pełną zdolność do czynności prawnych. Zdolność testowania mają więc każda osoba, która ukończyła 18 lat lub - nie będąc osobą pełnoletnią - zawarła związek małżeński i nie jest ubezwłasnowolniona częściowo albo całkowicie.

Testamenty dzielą się na testamenty zwykłe i szczególne. Wśród testamentów zwykłych wyróżniamy:

1. Testament własnoręczny - spisany pismem ręcznym, a następnie podpisany przez spadkodawcę; powinien być również opatrzony datą.
2. Testament notarialny - sporządzony w formie aktu notarialnego przed notariuszem.
3. Testament allograficzny - ustne oświadczenie ostatniej woli spadkodawcy wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego w obecności dwóch świadków (testamentu allograficznego nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme).

Testament szczególny może zostać sporządzony przez spadkodawcę wyłącznie w ściśle określonych okolicznościach wskazanych przez ustawodawcę w kc. Należy również wskazać, że ważność takiego testamentu jest ograniczona w czasie. Traci on bowiem moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg tego terminu ulega jednak zawieszeniu przez czas. w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego. Wśród testamentów szczególnych wyróżniamy:

1. Testament ustny - sporządzany w przypadku obawy rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione; spadkodawca oświadcza ostatnią wolę ustnie przy obecności co najmniej trzech świadków.
2. Testament podróżny - sporządzany jest podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym przed dowódcą statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków poprzez złożenie przez spadkodawcę ustnego oświadczenia; oświadczenie zostaje spisane przez dowódcę statku lub jego zastępcę, podając datę jego spisania, a następnie zostaje odczytane spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy.
3. Testament wojskowy - może zostać sporządzony wyłącznie w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli przez:

• żołnierzy Sił Zbrojnych pełniących czynną służbę wojskową;
• pracowników cywilnych zatrudnionych w Siłach Zbrojnych;
• członków personelu stowarzyszenia Polski Czerwony Krzyż i innych stowarzyszeń udzielających pomocy wojskowej (muszą być to osoby towarzyszące Siłom Zbrojnym);
• osoby wykonujące czynności duszpasterskie w Siłach Zbrojnych (muszą być to osoby towarzyszące Siłom Zbrojnym);
• członków służb pomocniczych i inne osoby wykonujące świadczenia osobiste na rzecz Sił Zbrojnych (muszą być to osoby towarzyszące Siłom Zbrojnym);
• inne osoby cywilne niż w/w osoby, jeżeli znajdują się na obszarze będącym pod wyłącznym zarządem organów wojskowych albo na jednostce Marynarki Wojennej lub na statku powietrznym należącym do Sił Zbrojnych.

Testament wojskowy może zostać sporządzony następująco:

• spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie sędziemu wojskowemu, który spisuje ją w protokole z podaniem miejsca i daty jego sporządzenia, odczytuje protokół spadkodawcy i sporządza o tym wzmiankę; następnie protokół podpisują spadkodawca i sędzia, a jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, sędzia wojskowy powinien zamieścić w protokole uwagę wyjaśniającą powód braku podpisu spadkodawcy;
• spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie w obecności dwóch świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy, podając miejsce i datę jej spisania, a następnie tak sporządzony testament podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie;
• jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, oświadcza ustnie swą ostatnią wolę w obecności trzech świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy podając miejsce i datę jej spisania wraz z wyjaśnieniem powodu braku podpisu spadkodawcy; tak sporządzony testament po odczytaniu go spadkodawcy i dokonaniu o tym wzmianki podpisują wszyscy trzej świadkowie;
• spadkodawca ustnie oświadcza swą ostatnią wolę wobec dwóch świadków, choćby niejednocześnie obecnych - tylko w przypadku obawy rychłej śmierci wskutek odniesionych ran lub choroby albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie w/w form testamentu wojskowego jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.

Każdy testament powinien zawierać powołanie jednego lub wielu spadkodawców do określonej części lub całości spadku. W przypadku nie określenia wielkości części lub nie wskazania konkretnych składników masy spadkowej, to spadkobiercy dziedziczą w częściach równych.Należy również pamiętać, że najbliższej rodzinie spadkodawcy, która została pominięta przez niego w testamencie przysługuje zachowek. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się bowiem połowa wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Natomiast jeśli któryś z powyższych uprawnionych jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, to przysługuje mu zachowek w wysokości 2/3 wartości udziału spadkowego.

Spadkodawca może jednak wydziedziczyć uprawnionych do zachowku. Może on to zrobić w przypadku, gdy uprawniony do zachowku:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Spadkodawca nie może jednak wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

Damian Murdza