Dziedziczenie ustawowe

Zgodnie z kodeksem cywilnym (dalej: kc), spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Objąć spadek mogą wyłącznie osoby, które żyły lub istniały (np. osoby prawne) w momencie otwarcia spadku. Spadkobiercą może zostać osoba, która została powołana do spadku na podstawie ustawy lub na podstawie testamentu. Dziedziczenie ustawowe zachodzi tylko wtedy, gdy spadkodawca nie sporządził ważnego testamentu.

Zgodnie z kc, do całości spadku w pierwszej kolejności powołani są:

1. Dzieci spadkodawcy.
2. Małżonek spadkodawcy.

W/w spadkobiercy dziedziczą w częściach równych. Należy jednak zawsze pamiętać, że małżonek nie może dziedziczyć mniejszej części niż 1/4 całego spadku. Natomiast jeśli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, to jego udział spadkowy przypada jego dzieciom w częściach równych. Powyższą zasadę stosuje się również do dalszych zstępnych.

W przypadku braku zstępnych spadkodawcy powołani do spadku są:

1. Rodzice spadkodawcy.
2. Małżonek spadkodawcy (małżonek będący w separacji ze spadkodawcą nie jest powołany do objęcia spadku).

W takiej sytuacji małżonek spadkodawcy zawsze będzie dziedziczył w części równej 1/2 całego spadku, zaś udział spadkowy każdego z rodziców wynosi 1/4 całego spadku. Jeżeli jednak nie jest znany ojciec spadkodawcy, to udział spadkowy matki wynosi 1/2 całości spadku.

W przypadku, gdy spadkodawca nie posiadał ani zstępnych ani małżonka, to cały spadek przypada rodzicom spadkodawcy w częściach równych. Natomiast jeśli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, to jego udział przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. W przypadku zaś, gdy którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, to udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym (zgodnie z zasadami, które dotyczą dalszych zstępnych spadkodawcy).

Udział rodzica spadkodawcy będzie wynosił połowę całego spadku, jeśli drugie z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku oraz brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych.

Małżonek jest powołany do całości spadku wyłącznie w przypadku braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych.

Natomiast w sytuacji braku wszystkich w/w osób cały spadek po zmarłym przypada dziadkom spadkodawcy, którzy dziedziczą w częściach równych.  Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W przypadku zaś braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

Kolejną grupą osób dziedziczących po zmarłym są dzieci małżonka spadkodawcy. Są oni powołani do spadku w przypadku spełnienia się łącznie następujących warunków:

1. Brak małżonka spadkodawcy krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy.
2. Śmierć rodziców tychże dzieci przed chwilą otwarcia spadku.

Małżonek spadkodawcy będzie dziedziczył całość spadku tylko wyłącznie w przypadku braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych. Może być on jednak, na mocy orzeczenia sądu, wyłączony od dziedziczenia. Następuje to w przypadku, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.Należy również zaznaczyć, że do dziedziczenia powołani są również przysposabiający i przysposobiony. W przypadku przysposobienia pełnego przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych tak, jakby był dzieckiem przysposabiającego, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym tak, jakby przysposabiający był rodzicem przysposobionego z zastrzeżeniem, że przysposobiony nie dziedziczy wtedy po swoich naturalnych wstępnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim. W wypadku gdy jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, powyższego zastrzeżenia nie stosuje się względem tego małżonka i jego krewnych, a jeżeli takie przysposobienie nastąpiło po śmierci drugiego z rodziców przysposobionego, także względem krewnych zmarłego, których prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa zostały w orzeczeniu o przysposobieniu utrzymane.

Natomiast w przypadku tzw. przysposobienia niepełnego dziedziczenie jest następujące:

1. Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy.
2. Przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych.
3. Rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.

W przypadku braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Damian Murdza